نقاره امام رضا (ع) به چه دلایلی نواخته می‌شود؟
- اعلام زمان طلوع و غروب خورشید: اصلی‌‌ترین فلسفه نقارهزنی، اعلام ساعات طلوع و غروب آفتاب به زائران و مجاوران است. برای همین پیش از طلوع و پیش از غروب خورشید نواخته می‌شود.
- احترام و بزرگداشت امام رضا (ع): نقاره قرن‌‌هاست که به نشانهٔ احترام و بزرگداشت حضرت رضا (ع)، نواخته می‌شود و تبدیل به یکی از نماد‌های اصلی حرم شده است.
- به مناسبت اعیاد مذهبی و رویدادهای خاص: در مناسبت‌‌هایی مانند اعیاد اسلامی، میلاد ائمه، شفای بیماران و حتی نوروز مراسم نقارهزنی اجرا می‌شود و بشارت شادی و جشن را به مردم اعلام می‌کند.
سرگذشت سقاخانه اسماعیل طلا + تصاویر
زمان و مکان اجرای مراسم نقارهزنی در حرم امام رضا (ع)
| زمان نقاره زنی در دو شیفت | مکان نقاره زنی در حرم امام رضا (ع) |
|---|---|
| ۲۰ دقیقه قبل از طلوع و غروب خورشید | ایوان نقاره خانه در ضلع جنوب شرقی صحن انقلاب |
- به روند اجرای روزانه مراسم نقارهزنی حرم امام رضا (ع)، خدمت معمولی می‌گویند.
- در ایام عید علاوه بر این زمان‌ها نقاره به عنوان کوس شادمانه در ساعات دیگری هم نواخته می‌شود. برعکس، به دلیل ماهیت شاد نقارهزنی، در ایام سوگواری ائمه، از نقارهزنی در حرم جلوگیری می‌شود.
- البته گاهی هم ممکن است که در لحظه‌ای که اصلاً انتظار آن را ندارید با صدای نقاره مواجه شوید. دلیل این موضوع اشتباه نقاره‌خانه نیست! وقتی در زمانی غیر از طلوع یا غروب خورشید و یا اعیاد مبارک این صدا را شنیدید؛ بدانید یک نفر در حرم شِفا گرفته است.
ویدیوی مراحل اجرای مراسم نقارهزنی امام رضا (ع)
صدای نقاره زدن در حرم امام رضا (ع) نشانه چیست؟
آیین نقارهزنی حرم رضوی نه صرفاً یک موسیقی، بلکه مناجات و عرض ارادتی است که از طریق سازها بیان می‌شود. هر کدام از سه نوبت یا دست نقاره زنی مفهوم خاصی را منتقل می کند. در ادامه جزئیات اجرای تمامی نوبت‌های نقاره زنی امام رضا (ع) را شرح می‌دهیم.
دست اول
- «سرنواز» یا همان سردسته سُرنا نواز‌ها، در حالتی شبیه به سلام، سُرنا را به سمت گنبد مطهر می‌گیرد و این جمله را می‌دمد: «سلطان دنیا و عقبی علی بن موسی الرضا»
- چهار نفر از سُرنا نوازان که نقش پاسخ‌دهنده را دارند، جواب می‌دهند: «امام رضا»
- «سرنواز» بار دیگر با قسمت بالایی سرنا به گنبد اشاره می‌کند و می‌نوازد: «امام رضا»
- «پس نوازان» در پاسخ می‌گویند: «غریب»
دست دوم
- سُرنایی که در دست «سرنواز» است، با این ذکر نواخته می شود: «مولا، مولا، مولا، علی بن موسی‌الرضا»
- گروه «پس‌نوازان» جواب می‌دهند: «رضا جان»
- سپس «سرنواز»، با گرفتن سر سُرنا به سوی گنبد، این ذکر را اعلام می‌کند: «یا امام غریب یا امام رضا»
دست سوم
- «سُرنای سرنواز» با این جمله نواختن را آغاز می‌کند: «دوران، دوران امام رضاست»
- درست در این لحظه، طبال‌ها برای ابراز سرور و شادمانی، شروع به نواختن طبل‌های خود می‌کنند. این طبل‌نوازی به نام «کوس شادمانه» معروف است.
- «سرنواز» دوباره این عبارت را تکرار می‌کند: «دوران، دوران امام رضا دادرس بیچارگان»
- «پس‌نوازان» پاسخ می‌دهند: «ای دادرس درماندگان»
- در هنگام پایان مراسم و زمانی که «پس نوازان» آماده می‌شوند تا سُرنای خود را بر زمین بگذارند، «سرنواز» جملهٔ نهایی را می‌گوید: «فریادرس».
نوای نقاره امام رضا (ع)، یادگار نوه گوهرشاد خاتون
آغاز این سنت با میرزا ابوالقاسم بابر، نوه گوهرشاد خاتون در سال 860 هجری قمری مرتبط دانسته‌اند؛ البته برخی اسناد پیشینه آن را تا دوره آل بویه و تیموریان عقب می‌برند. نقارهزنی در دوران صفویه شکل رسمی‌‌تری یافت و در جایگاهی خاص به صورت منظم اجرا می‌شد. در دوره قاجار هم خللی در انجام نقاره زنی گزارش نشده است. البته سنت نقاره زنی در دوران پهلوی اول به مدت چند سال ممنوع شد. اما پس از آن و تا دوران کنونی بطور مستمر در نقاره خانه صحن انقلاب شاهد برگزاری این رسم دیرینه بوده‌ایم.
مراسم نقاره زنی امام رضا (ع) در لحظه تحویل سال نو
نقاره زنی در لحظهٔ تحویل سال نو که به نقاره عید هم شهرت دارد، یکی از مشهور‌ترین آیین‌های حرم مطهر رضوی است که هر ساله به طور منظم انجام می‌شود. نقاره‌ها همزمان با لحظهٔ دقیق آغاز سال، به نشانهٔ شادی و استقبال از بهار و سال جدید، به صدا در می‌آیند. این مراسم در کنار گنبد امام رضا (ع)، از جمله زیباترین و پرشورترین لحظات حضور در حرم محسوب می‌شود.
