پاسخ کارشناس معماری به اینکه چرا ضریح امام رضا (ع) زیر گنبد نیست
آیا قبر هارون مانع شد که ضریح امام رضا (ع) در وسط گنبد قرار گیرد؟
فرضیه‌ای مطرح است که معماران به دلیل وجود قبر هارون الرشید، ضریح مطهر امام رضا (ع) را دقیقا زیر گنبد قرار ندادند.
در همین باره روایتی از امام رضا (ع) وارد شده که در آن حضرت پیش بینی دقیقی از محل دفن‌شان ارائه کرده‌اند.
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الصَّلْتِ الْهَرَوِيِّ قَالَ بَيْنَا أَنَا وَاقِفٌ بَيْنَ يَدَيْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا(ع)إِذْ قَالَ لِي يَا أَبَا الصَّلْتِ ادْخُلْ هَذِهِ الْقُبَّةَ الَّتِي فِيهَا قَبْرُ هَارُونَ وَ ائْتِنِي بِتُرَابٍ مِنْ أَرْبَعَةِ جَوَانِبِهَا قَالَ فَمَضَيْتُ فَأَتَيْتُ بِهِ فَلَمَّا مَثُلْتُ بَيْنَ يَدَيْهِ فَقَالَ لِي نَاوِلْنِي هَذَا التُّرَابَ وَ هُوَ مِنْ عِنْدِ الْبَابِ فَنَاوَلْتُهُ فَأَخَذَهُ وَ شَمَّهُ ثُمَّ رَمَى بِهِ ثُمَّ قَالَ سَيُحْفَرُ لِي هَاهُنَا فَتَظْهَرُ صَخْرَةٌ لَوْ جُمِعَ عَلَيْهَا كُلُّ مِعْوَلٍ بِخُرَاسَانَ لَمْ يَتَهَيَّأْ قَلْعُهَا ثُمَّ قَالَ فِي الَّذِي عِنْدَ الرِّجْلِ وَ الَّذِي عِنْدَ الرَّأْسِ مِثْلَ ذَلِكَ
علی بن ابراهیم بن هاشم از پدرش از ابوالصلت هروی برای ما روایت کرد که گفت: در حالی که من در مقابل ابوالحسن علی بن موسی الرضا (علیه السلام) ایستاده بودم، به من فرمود: «ای ابوالصلت، وارد این گنبدی که قبر هارون در آن است شو و از چهار طرف آن خاک برایم بیاور.» پس رفتم و آن را آوردم و وقتی در مقابلش ایستادم، به من فرمود: «آن را به من بده.» این خاک را که نزدیک در بود، به او دادم. آن را گرفت، بویید و سپس دور انداخت. سپس گفت: «در اینجا قبری برای من کنده خواهد شد و سنگی ظاهر خواهد شد که حتی اگر تمام کلنگ‌های خراسان علیه آن جمع شوند، ریشه‌کن کردن آن ممکن نخواهد بود.» سپس همین را در مورد خاک نزدیک پا و خاک نزدیک سر گفت.
با این حال برخی پژوهشگران احتمالات دیگری را مطرح کرده‌اند که در ادامه آن ها را بررسی می کنیم.
فضایل زیارت امام رضا (ع) در رجب و روزهای توصیه شده طبق احادیث
امامان پس از شهادت نیز باید در صدر مجلس باشند
برخی پژوهشگران معتقدند که معماران، با این باور بودند که امامان پس از شهادت نیز زنده‌اند و دارای جایگاهی والا هستند، پس برای نشان دادن احترام به مقام معنوی امام، ضریح را به‌گونه‌ای قرار داده‌اند که در «صدر مجلس» باشد، نه در مرکز فضا.
جلوگیری از طواف زائران بر گرد ضریح امام رضا (ع)
در فقه اسلامی، طواف عملی مختص کعبه و عبادت خداوند است. این احتمال وجود دارد که معماران با قرار دادن ضریح در گوشه گنبد، قصد داشته‌اند از طواف زائران به دور ضریح جلوگیری کنند، تا شبه کفر یا شرک به پروردگار قادر متعال بوجود نیاید.
سهولت بیشتر در زیارت، دلیل قرار گرفتن ضریح در گوشه گنبد
محققین حوزه دین احتمال می‌دهند که معماران ضریح را طوری طراحی کرده‌اند که زائران به‌راحتی بتوانند عرض ارادت کنند. این امر می‌توانسته باعث شود ضریح به جای مرکز، به سمت گوشه متمایل شود تا دسترسی بهتری برای زیارت فراهم شود.
روزهای زیارتی امام رضا (ع) مطابق تقویم ۱۴۰۴ | براساس احادیث
طراحی خاص گنبد و ضریح امام رضا (ع)، یک سنت معماری اسلامی است
قرارگیری ضریح در گوشه بالا سر گنبد، سنت معماری در دوره‌‌ای خاص از تاریخ اسلامی بوده است. این شیوه نه تنها در حرم امام رضا (ع)، بلکه در حرم‌های امامزادگان دیگر، نیز دیده می‌شود. پس این احتمال وجود دارد که معماران، به‌طور آگاهانه این طراحی را برای رعایت اصول فقهی و احترام به جایگاه معنوی امامان انتخاب کرده باشند.
