حکم شرعی جلوتر نماز خواندن خانم از آقا در حرم‌ها
اگر اصطلاحا حائلی مثل دیوار یا پرده بین زن و مرد وجود داشته باشد، جلوتر بودن زن مشکلی ندارد اما در حالتی که چیزی بین زن و مرد نیست نظرات مراجع با هم تفاوت‌هایی دارد که در جدول زیر آمده است:
در جدول زیر به نظرات مختلف اشاره کرده ایم:
| شرایط | حکم | نام مرجع |
|---|---|---|
| در حالت عادی که اطراف شما در حرم ازدحامی وجود ندارد | جلوتر بودن مرد از زن لازم است مگر زمانی که پنج متر باهم فاصله داشته باشند | آیت الله سیستانی آیت الله مکارم |
| جلوتر بودن مرد از زن لازم است مگر اینکه با هم یک وجب فاصله داشته باشند | آیت الله خامنه ای آیت الله وحید خراسانی | |
| جلوتر بدون مرد از زن لازم نیست اما مکروه هست که مرد عقب تر یا مساوی بایستد | امام خمینی آیت الله بهجت | |
| در صحن‌ها و رواق‌های شلوغ که امکان جلوتر ایستادن مرد وجود ندارد یا لااقل سخت است که مرد جلو بایستد | نیازی به رعایت این مسئله نیست | تمامی مراجع |
چرا آقایان باید جلوتر از خانم‌ها نماز بخوانند؟
دلیل اصلی این حکم برای ما معلوم نیست اما تسلیم بودن در برابر امر الهی خودش را در همینجاها نشان می‌دهد. البته ما می‌دانیم که خدای حکیم و مهربان حکمی نمی‌کند که به ضرر ما باشد و همه احکام برای رشد خود ما هستند. اما با وجود نامعلوم بودن علت بسیاری از احکام الهی برای ما، درباره این حکم شرعی دو علت به ذهن ما می‌رسد که در ادامه به آن می‌پردازیم:
دلیل اول:حفظ حریم بین زن و مرد
در نماز، مجموعه ای از آداب و احکام واجب و مستحب گنجانده شده که در دین، شاخص بوده و همه‌اش برای تربیت ما است. به عنوان مثال: لباس زن در نماز، باید کاملا او را بپوشاند و در رفتن به رکوع، کمتر از آقایان خم شود و امثال این احکام که جنبه تربیتی داشته و برای حفظ حریم عفیفانه بین زن و مرد است. این حکم شرعی هم، در همین راستا بوده و کاملا با این منطق سازگار است. در ادامه به داستانی مهم و قرآنی در این باره می‌پردازیم.
داستان حضرت موسی با دختر حضرت شعیب
در سوره قصص آمده است که قرار شد دختر حضرت شعیب حضرت موسی(ع) را تا قصدی راهنمایی کند. حضرت موسی(ع) جلو میرفت و او هم از پشت سر حضرت موسی را راهنمایی می‌کرد تا زمانی که به مقصد رسیدند. اما یک سوال مهم:
چرا لازم است خانم این فاصله را با محارم خود نیز حفظ کند؟
وقتی یک عمل جنبه تربیتی پیدا می‌کند هر آدم عاقلی کمترین استثناء را هم برای آن نمی‌پذیرد. فرض کنید که:
شما یک مربی آموزش راهنمایی و رانندگی هستید. به شاگرد خود می‌گویید که در کوچه‌های خلوت هم، باید راهنما بزنی و سرعت مناسب را حفظ کنی. او فورا از شما می‌پرسد: چرا؟ به او می‌گویید: باید این قوانین را در همه جا رعایت کنی تا برایت عادت و ملکه ذهنی شود. او می‌پرسد: یعنی پس از اینکه برایم عادت شد می‌توانم این قوانین را در جاهای خلوت رعایت نکنم پاسخ شما چیست؟ احتمالا به او پاسخ خواهید داد که: عادت‌ها با بی توجهی به آنها فراموش می‌شوند، پس باید همیشه حواست را جمع کنی تا این رفتار خوب در تو ماندگار شود
حال ما هم دقیقا حال همان شاگرد راهنمایی رانندگی است. استثنائات به عادت‌های خوب ما آسیب می‌زنند
دلیل دوم: لزوم توجه و حضور قلب در نماز
معمولا و به صورت طبیعی، تمرکز ذهنی مردها با دیدن جنس مخالف از بین می‌رود. طبیعت و خلقت زن و مرد به نحوی است که باعث شده، توصیه دینی در حفظ پوشش، بیشتر متوجه زنان و در حفظ چشم، بیشتر متوجه مردان باشد. یکی از حکمت‌های این حکم می‌تواند همین مسئله باشد که با جلوتر ایستادن، دید چشمی ندارد و بهتر می‌تواند حضور قلبش را حفظ نماید.
اهمیت حفظ حضور قلب فقط مربوط به این مسئله نیست در احکام دیگر هم داریم که: جلوی در ورودی و محل رفت وآمد نماز نخوانیم. به محل سجده نگاه کنیم و چشم به اطراف نیندازیم. با دست و صورت بازی نکنیم و امثال اینها.
توصیه در روایات به حضور قلب در نماز
امام صادق علیه السلام فرمودند:
بحارالانوار جلد 81 باب آداب نماز
(اِن العبدَ لیُرفعُ لهُ مِن صلاتهِ نصفُها او ثلُثها او ربعُها او خمسُها و ما یرفعُ لهُ الّا ما اقبلَ علیهِ بقلبهِ) از نماز انسان، نصف، ثلث، ربع یا خمسش بالا برده می‌شود و آن مقداری از نماز که توجّه قلبی داشته باشد بالا می‌رود.
از نماز انسان، نصف، ثلث، ربع یا خمسش بالا برده می‌شود و آن مقداری از نماز که توجّه قلبی داشته باشد بالا می‌رود.
به چه علتی حکم این مسئله در زمان ازدهام در حرم متفاوت می‌شود؟
باز هم لازم است اشاره کنم، اینکه حکمت واقعی نزد خداوند چیست برای ما معلوم نیست اما، در حرم‌ها، معنویت مکان باعث می‌شود هم توجه و حضور قلب افراد در سطح بالا باشد، و هم مؤمنین مراقب حریم یکدیگر باشند. علاوه بر این، از نظر مراجع تقلید و طبق روایات، در مکان‌هایی مانند حج، که ازدحام جمعیت است، نیازی به رعایت این حکم نیست. چون مشقت و سختی، وضعیت خاصی است که بسیاری از احکام را تحت الشعاع قرار می‌دهد و باعث تغییراتی در حکم می‌شود. البته فهمیدن اینکه مشقت در کجا و چه مواردی از احکام دینی است؟ کار مرجع و عالم دینی است که عمر خود را در مسیر بدست آوردن احکام شرعی صرف کرده‌است
