در این مقاله تعدادی از احادیثی که درباره برابری ثواب زیارت امام رضا (ع) با چندین حج آمده را آورده‌ایم. اعداد در روایات متفاوت است یعنی در برخی از روایات آمده هزار حج، در برخی دیگر هفتاد حج و در جایی دیگر هفتاد هزار حج و در جایی دیگر هزار هزار حج! در ادامه به بیان احادیث می‌پردازیم:
احادیث درباره برابری ثواب زیارت امام رضا (ع) با چندین حج
امام رضا (ع) فرمودند:
إِنَّ بِخُرَاسَانَ لَبُقْعَةً يَأْتِي عَلَيْهَا زَمَانٌ تَصِيرُ مُخْتَلَفَ الْمَلَائِكَةِ فَلَا يَزَالُ فَوْجٌ يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَ فَوْجٌ يَصْعَدُ إِلَى أَنْ يُنْفَخَ فِي الصُّورِ فَقِيلَ لَهُ يَا اِبْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ أَيَّةُ بُقْعَةٍ هَذِهِ قَالَ هِيَ بِأَرْضِ طُوسَ وَ هِيَ وَ اللَّهِ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ مَنْ زَارَنِي فِي تِلْكَ الْبُقْعَةِ كَانَ كَمَنْ زَارَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ كَتَبَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَهُ بِذَلِكَ ثَوَابَ أَلْفِ عُمْرَةٍ مَقْبُولَةٍ وَ كُنْتُ أَنَا وَ آبَائِي شُفَعَاءَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
«به‌راستی در خراسان، بقعه‌ای است که زمانی بر آن خواهد گذشت که آن بقعه محل رفت‌وآمد فرشتگان می‌شود؛ همواره گروهی از فرشتگان از آسمان (بر آن بقعه) فرود می‌آیند و گروهی دیگر بالا می‌روند، و این رفت‌وآمد ادامه دارد تا زمانی که در صور دمیده شود. پس به آن حضرت گفته شد: ای فرزند رسول خدا، آن بقعه کدام بقعه است؟ فرمود: آن در سرزمین طوس است، و به خدا سوگند، بوستانی است از بوستان‌های بهشت. هر کس مرا در آن سرزمین زیارت کند، چنان است که گویی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله را زیارت کرده است، و خدای تبارک و تعالی برای او پاداش هزار عمره پذیرفته می‌نویسد، و من و پدرانم در روز قیامت شفیع او خواهیم بود.»
یا در حدیثی دیگر امام کاظم (ع) فرمودند:
کامل الزیارات باب 102 حدیث 13
أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (عليهما السلام) قَالَ مَنْ زَارَ قَبْرَ وَلَدِي كَانَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ سَبْعِينَ حِجَّةً مَبْرُورَةً قَالَ قُلْتُ سَبْعِينَ حِجَّةً قَالَ نَعَمْ وَ سَبْعَمِائَةِ حِجَّةٍ قُلْتُ سَبْعَمِائَةِ حِجَّةٍ قَالَ نَعَمْ وَ سَبْعِينَ أَلْفَ حِجَّةٍ قُلْتُ وَ سَبْعِينَ أَلْفَ حِجَّةٍ قَالَ نَعَمْ وَ رُبَّ حِجَّةٍ لَا تُقْبَلُ مَنْ زَارَهُ وَ بَاتَ عِنْدَهُ لَيْلَةً كَانَ كَمَنْ زَارَ اللَّهَ فِي عَرْشِهِ قُلْتُ كَمَنْ زَارَ اللَّهَ فِي عَرْشِهِ ... .
كسى كه قبر فرزندم را زيارت كند براى او نزد خدا ثواب هفتاد حجّ مقبول مى‌باشد. راوى مى‌گويد: محضرش عرضه داشتم: ثواب هفتاد حج؟! حضرت فرمودند: بلى، بلكه ثواب هفتصد حج؟! عرض كردم: هفتصد حج؟! فرمودند: بلى، بلكه ثواب هفتاد هزار حج. عرض كردم: هفتاد هزار حج؟! فرمودند: بلى، از اين گذشته بسا حج مقبول واقع نمى‌شود، كسى كه آن حضرت را زيارت كند و شب را نزد آن جناب بيتوته كند مثل كسى كه است كه خدا را در عرش زيارت كرده... .
کتابی از امام ابوالحسن الرضا علیه‌السلام را خواندم که به خط خود آن حضرت نوشته شده بود: «شیعیانم را آگاه کن که زیارت من نزد خدا برابر با هزار حج و هزار عمره‌ی پذیرفته‌شده است.» راوی می‌گوید: به امام جواد علیه‌السلام عرض کردم: هزار حج؟ حضرت فرمود: «بله، به خدا قسم، بلکه هزار هزار حج است برای کسی که او را با معرفت به حقش زیارت کند.»
یا در حدیثی دیگر آمده است:
عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال جلد۲۲ صفحه۴۷
سمعت الرضا عليه السلام يقول:ألا فمن زارني في غربتي كتب اللّه له أجر مائة ألف شهيد، و مائة ألف صدّيق، و مائة ألف حاجّ و معتمر، و مائة ألف مجاهد، و حشر في زمرتنا، و جعل في الدرجات العلى من الجنّة رفيقنا .
راوی گوید که شنیدم که امام رضا علیه‌السلام فرمود: « آگاه باشید! هر کس مرا در غربتم زیارت کند، خداوند برای او پاداش صد هزار شهید، صد هزار صدّیق، صد هزار حاجی و عمره‌گزار، و صد هزار مجاهد را خواهد نوشت، او را در زمره ما محشور می‌کند و در عالی‌ترین درجات بهشت، همنشین ما قرار می‌دهد.»( این متن بخشی از روایت است)
چرا تعداد حج‌هایی که به عنوان ثواب زیارت ذکر شده‌اند در روایات متفاوت است؟
یکی از مهمترین مواردی که عمل انسان‌‌ها را با یکدیگر متمایز می‌کند، معرفت انسان هاست. معرفت هم منوط به دانستن نیست، هر دانشی باید؛ ایمان و عمل متناسب با آن باور را به همراه داشته باشد. به این روایت توجه کنید:
آقا زسول خدا (ص) فرمودند:
لَضَرْبَةُ عَلِيٍّ يَوْمَ اَلْخَنْدَقِ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ اَلثَّقَلَيْنِ
یک ضربه علی (ع) در روز خندق افضل و برتر است از همه عبادات انس و جن
شما این روایت را بگذارید کنار اینکه، شمر هم در لشگر امیرالمؤمنین (ع) شمشیر می‌زده. ظاهر هر دو عمل یکی است اما از زمین تا آسمان بین این دو عمل فرق است.
در موضوع زیارت هم همینطور است. خیلی مهم است که فرد با چه شناخت و تلقی‌ای امام را زیارت کند. ظاهرا اینکه تعداد ثواب ها هم متفاوت می‌شود به خاطر همین است، روایتی است در اصول کافی که تایید کننده همین مسئله است توصیه می‌کنم آن را بخوانید.
قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ ع فُلاَنٌ مِنْ عِبَادَتِهِ وَ دِينِهِ وَ فَضْلِهِ فَقَالَ كَيْفَ عَقْلُهُ قُلْتُ لاَ أَدْرِي فَقَالَ إِنَّ اَلثَّوَابَ عَلَى قَدْرِ اَلْعَقْلِ
سليمان ديلمي گويد: بامام صادق عليه السلام عرض كردم فلاني در عبادت و ديانت و فضيلت چنين و چنانست فرمود: عقلش چگونه است؟ گفتم نميدانم، فرمود، پاداش باندازه عقل است
تفاوت ثواب و جایگاه زیارت امام رضا (ع) با ثواب حج
این مطالبی که در این پاراگراف خدمت شما ارائه خواهد شد برگرفته از صحبت‌های آیت‌الله میرباقری در این زمینه است. بنظر برای بیان فضیلت حج همین یک روایت کافی است.
امام صادق (ع) در روایتی از دیگر ائمه (ع) نقل می‌کنند که:
تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة جلد ۱۱ صفحه ۱۱۳
أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لَقِيَهُ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ لَهُ يَا رَسُولَ اَللَّهِ ، إِنِّي خَرَجْتُ أُرِيدُ اَلْحَجَّ فَفَاتَنِي وَ أَنَا رَجُلٌ مُمِيلٌ فَمُرْنِي أَنْ أَصْنَعَ فِي مَالِي مَا أَبْلُغُ بِهِ مِثْلَ أَجْرِ اَلْحَاجِّ فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ اُنْظُرْ إِلَى أَبِي قُبَيْسٍ ، فَلَوْ أَنَّ أَبَا قُبَيْسٍ لَكَ ذَهَبَةٌ حَمْرَاءُ أَنْفَقْتَهُ فِي سَبِيلِ اَللَّهِ مَا بَلَغْتَ مَا يَبْلُغُ اَلْحَاجُّ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اَلْحَاجَّ إِذَا أَخَذَ فِي جَهَازِهِ لَمْ يَرْفَعْ شَيْئاً وَ لَمْ يَضَعْهُ إِلاَّ كَتَبَ اَللَّهُ لَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ سَيِّئَاتٍ وَ رَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجَاتٍ فَإِذَا رَكِبَ بَعِيرَهُ لَمْ يَرْفَعْ خُفّاً وَ لَمْ يَضَعْهُ إِلاَّ كَتَبَ اَللَّهُ لَهُ مِثْلَ ذَلِكَ فَإِذَا طَافَ بِالْبَيْتِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ فَإِذَا سَعَى بَيْنَ اَلصَّفَا وَ اَلْمَرْوَةِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ فَإِذَا وَقَفَ بِعَرَفَاتٍ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ فَإِذَا وَقَفَ بِالْمَشْعَرِ اَلْحَرَامِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ فَإِذَا رَمَى اَلْجِمَارَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ قَالَ فَعَدَّ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كَذَا وَ كَذَا مَوْقِفاً إِذَا وَقَفَهَا اَلْحَاجُّ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ ثُمَّ قَالَ أَنَّى لَكَ أَنْ تَبْلُغَ مَا يَبْلُغُ اَلْحَاجُّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ وَ لاَ تُكْتَبُ عَلَيْهِ اَلذُّنُوبُ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ تُكْتَبُ لَهُ اَلْحَسَنَاتُ إِلاَّ أَنْ يَأْتِيَ بِكَبِيرَةٍ .
پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را عرب بادیه‌نشینی دیدار کرد و گفت: ای رسول خدا، من قصد حج داشتم، اما از آن بازماندم، و مردی دارایی‌مند هستم. مرا راهنمایی کن کاری با دارایی‌ام انجام دهم که پاداشی همانند پاداش حاجی بیاورم. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به سوی کوه ابوقبیس نگریست و فرمود: اگر این کوه ابوقبیس از آنِ تو بود و سراسر آن طلا و سرخ‌فام بود و آن را در راه خدا انفاق می‌کردی، باز هم به ثواب حاجی نمی‌رسیدی. آن‌گاه فرمود: همانا هنگامی که حاجی آماده سفر می‌شود، هیچ چیزی را برنمی‌دارد و نمی‌گذارد مگر آن‌که خداوند ده حسنه برایش می‌نویسد، ده گناه از او می‌زداید، و ده درجه مقام او را بالا می‌برد ....(در ادامه روایت نیز حضرت (ص) به بیان ثواب و جایگاه حج می‌پردازند.)
حالا شما عمل حج با این همه فضیلت را در نظر بیاورید و روایت پایین را بخوانید، درباره کسی که نزد حضرت می‌رسد و می‌گوید به حج نرسیدم و به زیارت امام رفتم:
وَ رَوَی بَشِیرٌ اَلدَّهَّانُ قالَ:قُلْتُ لِأَبی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ لَمْ أَحُجَّ عَامَ قَبْلُ وَ لَکِنْ عَرَّفْتُ عِنْدَقَبْرِاَلْحُسَینِ یوْمَ عَرَفَةَ فَقالَ یابَشیر و مَنْ زارَقَبْرَاَلْحُسَینِ یوْمَ عَرَفَةَ كَانَتْ لَهُ أَلْفُ حِجَّةٍ مَبْرُورَةٍ وَ أَلْفُ عُمْرَةٍ مَبْرُورَةٍ وَ أَلْفُ غَزْوَةٍ مَعَ نَبِیٍّ مَبْرُورَةٍ. عادِلٍ لا عِنْدَ عَدُوٍّ لِلَّهِ تَعالى قالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِداكَ مَا كُنْتُ أَرى هااهُنا ثَوَفَاً ثَوَفَاً مِثْلَاً. قالَ فَنَظَرَ إِلَیَّ مُغْضَباً وَ قالَ یاابَشیر و مَنِ اِغْتَسَلَ فی اَلْفُراتِ ثُمَّ مَشَی إِلَی قَبْرِاَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ كَانَتْ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ حِجَّةٌ مَبْرُورَةٌ مَعَ مَناسِكِهَا.
بشیر دهّان نقل می‌کند: به امام صادق (ع) عرض کردم: "در سال گذشته به حج نرفتم، اما روز عرفه در کنار قبر امام حسین (ع) به عرفات رفتم (اعمال عرفه را انجام دادم)." امام (ع) فرمودند: "ای بشیر! هر کس در روز عرفه قبر حسین (ع) را زیارت کند، برای او [ثواب] هزار حج پذیرفته شده، هزار عمره پذیرفته شده و هزار جنگ پذیرفته شده به همراه پیامبر (ص)، نوشته می‌شود." عرض کردم: "فدایت شوم! هرگز این‌جا این‌قدر جمعیت ندیده بودم." امام (ع) با حالت غضبناک به من نگاه کردند و فرمودند: "ای بشیر! هر کس در [نهر] فرات غسل کند و سپس به سوی قبر حسین (ع) پیاده برود، برای هر قدمش ثواب یک حج پذیرفته شده با تمام مناسک آن نوشته می‌شود ... ."
هر دو عمل بسیار با فضیلت‌اند اما ثواب زیارت امام خیلی متفاوت است. خیلی عجیب است که یک مرتبه به زیارت رفتن با 70 هزار حج مساوی می‌شود. چقدر عظیم و رفیع است شان زیارت امام رضا (ع) و دیگر اهل بیت (ع).
با این همه نباید از اهمیت حج واجب غافل شویم
انجام حج تمتع برای کسی که توان مالی رفتن به حج را دارد، برای یکبار در طول عمر او واجب است. اگر کسی با وجود توان مالی این عمل را تا آخر عمر انجام ندهد، معصیت کرده است و باید به نسبت این ترک واجب پاسخگو باشد.
بیش از اندازه خود را درگیر حساب و کتاب ثواب زیارت نکنیم!
ظاهرا احادیثی که اهل بیت (ع) درباره ثواب زیارت بیان فرموده‌اند، جدای از اینکه خبر از میزان ثواب عمل زیارت می‌دهند، یک نوع انذار برای ما به همراه دارند. در واقع از عظمت و اهمیت یک مسئله خبر می‌دهند. شیطان گاها آنقدر ما را مشغول ثواب می‌کند که از حقیقت دین جا می‌مانیم. قطعا بدست آوردن ثواب هم یکی از آثار مهم حرکت کردن در مسیر توحید و انسان شدن است. منتها باید مراقب باشیم که به قول ضرب المثل: "از اصل نیفتیم!" خداوند در قرآن می‌فرماید ما خلقت الجن والانس الا لیعبدون (خلق نکردم جنیان و انسان‌هارا مگر برای اینکه مرا عبادت کنند). در تفسیر این آیه امام می‌فرمایند: ای لیعرفون یعنی تا بشناسند. ما در این جهان آمده‌ایم که بفهمیم و معرفت پیدا کنیم. معرفت هم به دست نمی‌آید الا از طریق کسب علم و عمل کردن به آن و مهمتر از همه چیز بدست نمی‌آید الا با لطف پروردگار!. منتها ما باید با علم و عمل خود زمینه را برای لطف و رحمت خاص خدای متعال آماده کنیم.
با این وجود وظیفه ما چیست چه کنیم؟به ثواب اعمال بی توجه باشیم!؟
در نهایت لازم است توجه داشته باشیم که منظور این نیست که به مسئله ثواب زیارت و دیگر اعمال بی‌توجه باشیم، منظور این است که اولا: در هر عملی حقایقی نهفته است که ما را رشد می‌دهد و برای ما سازندگی دارد، این بخش ماجرا خلی مهمتر است دوما: ضرب المثل است که"وقتی صد آمد نود هم پیش ماست". وقتی در مسیر معرفت و رشد حرکت کردیم و توجه اولویت ما در این مسئله بود، به لطف خدا از ثواب هم بهره‌مند می‌شویم حتی بیشتر از گذشته.
